Nieuwsberichten
Verplichte zorg in de ggz, gehandicaptenzorg en psychogeriatrische zorg
04 februari 2020
Op 1 januari 2020 zijn de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz) en de Wet Zorg en Dwang (Wzd) in werking getreden. Deze wetten beogen cliënten meer centraal te stellen en invloed te geven tijdens de periode van zorg. Dat is een uiteraard een goed streven, maar de aan uitvoering van de wetten blijven veel haken en ogen te zitten De verpleegkundig specialist heeft als regiebehandelaar een rol bij (verplichte) zorg en moet zich verhouden naar de eisen die deze nieuwe wetten stellen.
| Zorgverantwoordelijke in de Wvggz? Het begrip zorgverantwoordelijke is één van de belangrijke nieuwe termen in de nieuwe wetten. De verpleegkundig specialist kan zorgverantwoordelijke zijn en krijgt daarmee samenhangende taken en verantwoordelijkheden. “Eén van die taken is om een zorgplan te maken samen met de betrokkene”, legt rechter Rob Keurentjes uit. “De zorg in dit zorgplan wordt bij de Wvggz omschreven als ‘zorg die ondanks verzet mag worden toegepast’. Dat gaat best ver: je kunt als zorgverantwoordelijke samen met anderen bepalen dat iemand niet meer op internet mag, z’n mobiele telefoon niet meer mag gebruiken of alleen nog in een bepaalde ruimte mag verblijven. Binnen de kaders van deze nieuwe wet zullen de verschillende disciplines opnieuw hun weg moeten vinden, ook de verpleegkundig specialist ggz. Ze zal binnen de nieuwe kaders vanuit een herziene rol lef moeten tonen.” |
De nieuwe wetten stellen dat er meer en specifieker overleg moet zijn met de cliënt en diens naast betrokkenen dan soms gebruikelijk is. De voorgenomen gedwongen of onvrijwillige interventies van het zorgplan moeten zo veel als mogelijk in overeenstemming zijn met de wensen van de cliënt, tenzij deze in strijd zijn met goed hulpverlenerschap. De cliënt heeft hierbij recht op ondersteuning van een patiënt vertrouwenspersoon (PVP-er), dan wel een cliëntvertrouwenspersoon.
In noodsituaties is het belangrijk dat de hulpverlener transparant is over zijn of haar handelen naar zowel de cliënt als zijn familieleden en naasten. De verplichte of onvrijwillige zorg dient regelmatig samen met de cliënt geëvalueerd te worden. De schadelijke of negatieve effecten van verplichte zorg op de korte en langere termijn dienen hierbij aandacht te krijgen. De zorg dient gericht te zijn op het voorkómen van verplichte of onvrijwillige zorg en het kiezen voor geen of minder dwang.
Er zal moeten worden gestreefd om zoveel als mogelijk herstelondersteunend te werken om de cliënt te helpen zelf zoveel als mogelijk weer de regie over zijn leven te laten (her)nemen en te komen tot zelfontplooiing en zingeving, danwel zoveel mogelijk welzijn en vrijheid. Hierbij kan bij de Wvggz tevens gebruik worden gemaakt van ‘Peer Support’ ofwel ervaringsdeskundigen. Bij de WZD wordt een stappenplan gevolgd, waarbij de inzet van interne en externe deskundigen onderdeel zijn van dit stappenplan.
Hieronder gaan we eerst in op de Wvggz, daarna wordt het stappenplan van de Wzd beschreven.
Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg
| Meer dan cliënt alleen Paulien Poiesz, ervaringsdeskundige werkzaam bij GGZ Drenthe, weet als geen ander hoe belangrijk het is om te kijken naar alle rollen die iemand vervult. “Toen ik in 2006 met een acute psychose werd opgenomen, was ik naast cliënt ook kersverse moeder, studente natuurgeneeskunde, werknemer en echtgenote. Voor mij was het oppakken van die andere rollen bijzonder helpend om mijn rol als cliënt zo klein mogelijk te maken. Ik heb me nooit een ziek mens gevoeld, wel een mens die moest leren omgaan met een aandoening. Je bent immers niet alleen cliënt, je bent veel meer dan dat. Dat geeft enorm veel kracht. Vandaar dat ik ook zo blij ben met de herstelgerichte intake die de verpleegkundig specialist ggz uitvoert. Het is belangrijk om in kaart te brengen welke krachten iemand in zich heeft om na de crisis naar eigen tevredenheid een nieuwe koers te gaan varen in het leven.” |
Tijdens de verplichte zorg moet er aandacht zijn voor de maatschappelijke participatie van de cliënt. Hij of zij moet zoveel als mogelijk mee kunnen (blijven) doen in de maatschappij. Door het beginsel van wederkerigheid wordt hier door de wet aan tegemoet gekomen. Dit beginsel houdt in dat tegenover de inbreuk die wordt gedaan op iemands vrijheid, er voor de overheid een inspanningsverplichting bestaat om kwalitatief de beste zorg te bieden en te zorgen dat iemand ook op zijn of haar niveau daadwerkelijk maatschappelijk kan participeren. Dit impliceert dat er tijdens de verplichte zorg aandacht moet worden besteed aan voorzieningen als huisvesting en andere noodzakelijke primaire basisbehoeften die voor de cliënt nodig zijn om te herstellen.
| Eigen regie Als ervaringsdeskundige merkt Paulien in de praktijk hoe belangrijk die nieuwe herstelgerichte aanpak is. “Waar we voorheen vooral erg behandelingsgericht waren, zie je dat de aandacht verschuift naar het totale herstel, waarbij de cliënt de regie neemt over de verschillende levensgebieden. Welke wensen heb je en wat wil je veranderen? Cliënten krijgen zo zelf de regie terug, waarbij de beslistool van de verpleegkundig specialist ggz ondersteunend is. Dat is de kracht van de nieuwe psychiatrie: je moet niet alleen leren omgaan met je aandoening, maar bovenal ziekmakende invloeden uit je leven overwinnen. Dat is een zeer persoonlijk proces en al doende krijgt een crisis betekenis in je biografie.” |
Verplichte zorg moet uiteraard voldoen aan de best denkbare kaders, zoals beschreven in zorgstandaarden en generieke modules. In de zorgstandaarden staat beschreven hoe de kwalitatief goede zorg, afhankelijk van de stoornis, er inhoudelijk uit moet zien. In de generieke modules worden de meest relevante aspecten die in de zorg voorkomen beschreven (tabel 1), deze modules zijn geschreven ten tijde van de BOPZ en zullen nog aangepast moeten worden.
Tabel 1.
Kijk hier voor informatie over de wet verplichte GGZ (GGZ Centraal). Er is een tevens handige app beschikbaar; de wvggzwijzer, te downloaden via de Appstore of Google Play.
Naast de voordelen voor de cliënt zijn er ook nadelen aan de Wvggz. De toename van administratieve lasten blijkt aanzienlijk te zijn. Daarom bood de NVvP, samen met V&VN, vertegenwoordigd door Roy le Doux namens de verpleegkundig specialisten, en Nandl Lokhorst, namens de sociaal psychiatrisch verpleegkundigen, een petitie aan in de Tweede Kamer. Op een ludieke manier werd inzichtelijk gemaakt hoeveel papierwerk er komt kijken bij het uitschrijven van een crisismaatregel.
Behandeling in de thuissituatie Een tweede belangrijke verandering in de Wvggz betreft het feit dat gedwongen behandeling straks ook in de thuissituatie opgelegd kan worden. “Ons uitgangspunt is: ‘Herstellen doe je thuis’”, vertelt Jeroen Traas, manager bedrijfsvoering spoedeisende GGZ bij Dimence. “Ook in crisissituaties proberen we mensen zo veel mogelijk thuis te behandelen. Het Intensive Home Treatment-team is daarbij onmisbaar. In een IHT-team kan de rol van de verpleegkundig specialist nog meer gestalte krijgen, wanneer de verpleegkundig specialist laat zien ook prima regie te kunnen voeren in complexe crisis-casuïstiek.” |
Wet zorg en dwang
In de praktijk blijkt de WZD moeilijk uitvoerbaar. Een aantal onderdelen van deze wet staan “on hold”. In een brief aan de Tweede Kamer schreef minister De Jonge dat acties zullen volgen om de haperende randvoorwaarden van de wet te herstellen. Hou het nieuws over de status van de wet dus in de gaten!
Los van de haperingen, spreekt de WZD van een stappenplan als verplichte zorg niet te voorkomen is. Via deze link is het stappenplan te vinden.
De multidisciplinaire richtlijn Probleemgedrag bij volwassenen met een verstandelijke beperking (klik hier voor de tekst) geeft handvatten, evenals de richtlijn probleemgedrag met dementie (klik hier voor de tekst).
V&VN verzorgt samen met de afdeling wijkverpleegkundigen scholing over de WZD, en heeft recent een update over de overwegingen bij de wet op de website geplaatst (klik hier voor het artikel van 24 januari 2020) en geeft een update op de website. Een filmpje met uitleg over de Wzd is hier te vinden.
Veiligheid bij uitvoering
Omdat de Wvggz en de Wzd voorzien in situaties die aansluiten bij de praktijk van ambulante behandelingen is het belangrijk dat de regiebehandelaar aandacht heeft voor de veiligheid van zowel de cliënt, de directbetrokkenen, de directe collega’s, evenals voor de rechter in een thuissituatie van een cliënt. In de regio moeten er afspraken worden gemaakt over de aanwezigheid van de politie of een beveiliger en wat te doen als er een onveilige situatie te verwachten is. De veiligheid voor zowel zorgverleners, cliënt als directbetrokkenen bij de uitvoering van ambulante dwang moet ten allen tijden worden gewaarborgd.
Randvoorwaarden
Belangrijke randvoorwaarden hiervoor kunnen zijn:
- Dat de zorg door minimaal 2 zorgverleners wordt uitgevoerd;
- De zorgverleners (in bejegening, de-escalatie, wetgeving, maar ook fysiek) getraind zijn;
- De zorgverleners vooraf afspraken maken over hoe te handelen bij fysieke agressie;
- De zorgverleners een opgeladen telefoon met een snelfunctie voor alarm bij zich te hebben;
- Bij huisbezoeken collega’s van elkaar weten waar ze zijn en alarm slaan als een collega zich niet op de afgesproken tijd meldt en/of niet bereikbaar is.
- Er samenwerkingsafspraken met ketenpartners zijn gemaakt die en regelmatige geëvalueerd worden;
- De politie ingeschakeld wordt indien er actief fysiek verzet te verwachten is;
- In een acute situatie 112 wordt gebeld en de situatie wordt uitgelegd. Daarbij is het vooral van belang om de gevaren te benoemen en medische terminologie zoveel mogelijk te vermijden.
- De toepassing van dwang buiten de instelling vraagt dat een zorgverlener zich kan legitimeren als zorgverlener.
Veel werkgevers bieden een e-learning aan en ook op internet zijn e-learnings over deze onderwerpen te vinden. Op Youtube zijn duidelijke animaties te vinden die de wetten in vogelvlucht uitleggen:
V&VN VS hoort graag jullie vragen, opmerkingen en eventuele problemen die als gevolg van de nieuwe wetten optreden. Heb je aanvullingen op bovenstaande, dan horen we dat ook erg graag via het e-mailadres [email protected].
Met dank aan Hettie Aardema, Nynke Boonstra, Gea van Dijk, Irma de Hoop, Linda Kronenberg, Idelette Kruidhof, Helga Oranje, Inge Rinzema en Sandra de Wit.
Meer informatie?
Ook in twee andere wetten (de WGBO en de Wet langdurige zorg) zijn recent wijzigingen opgetreden. Je kunt hier lezen welke wijzigingen dit zijn.