Nieuwsberichten
De verpleegkundig specialist, best of both worlds
12 juni 2019
Liesbeth J.J. Beaart-van de Voorde, MSc, verpleegkundig specialist, Leids Universitair Medisch Centrum, afdeling Reumatologie, Leiden
INLEIDING
In 2018, 20 jaar nadat de eerste verpleegkundigen begonnen met de Master Advanced Nursing Practice (MANP) opleiding, is de zelfstandige bevoegdheid van de verpleegkundig specialist (VS) definitief in de Wet BIG opgenomen.
Kenmerkend voor het werk van de VS is dat zij* als zelfstandig behandelaar medische en verpleegkundige zorg geïntegreerd aanbiedt. Een VS wordt gedefinieerd als een hbo- verpleegkundige (bachelor of nursing) met ervaring op expertniveau, die de MANP-opleiding met goed gevolg heeft doorlopen en ingeschreven staat in het ‘Register specialismen verpleegkunde’. Dit register telt bij het schrijven van dit artikel 3640 afgestudeerde VS-en en 1189 verpleegkundigen in opleiding tot specialist (VioS). Het werkterrein van een VS omvat een omschreven groep patiënten waarmee zij een individuele behandelrelatie aangaat. Deze ‘omschreven groep patiënten’ is divers, zo zijn er onder andere VS-en werkzaam in de huisartsenzorg en verpleeghuiszorg, binnen een medisch specialisme, subspecialisme of een zorgketen. [1-2]
In Nederland zijn momenteel 33 VS-en en twee VioS-en werkzaam in de reumatologie. Dit artikel beoogt de historie en de uniciteit van de VS te schetsen voor belangstellende zorgprofessionals. Het is geschreven vanuit een persoonlijke visie op de VS. Mogelijk is dit artikel bijdragend aan het gesprek over de waarde van de medisch-verpleegkundig geïntegreerde zorg en het verder uitkristalliseren van de consultvoering van de VS in de reumatologie.
*Overal waar in het document zij/haar staat, kan ook hij/zijn worden gelezen.
VERPLEEGKUNDE
Verpleegkunde is de leer van verplegen en verplegingswetenschap bestudeert de verpleegkundige zorgverlening. Het doel van verplegen is het bevorderen van gezondheid, herstel, groei en ontwikkeling, en het voorkomen van ziekte, aandoening of beperking. Wanneer mensen ziek of gehandicapt worden is daarnaast het doel lijden en pijn te minimaliseren en mensen in staat te stellen hun ziekte, handicap, de behandeling en de gevolgen daarvan te begrijpen en daarmee om te gaan. Wanneer de dood nabij is, is het doel van verplegen het handhaven van de best mogelijke kwaliteit van leven tot aan het eind. Het specifieke van het verpleegkundig domein is dat het zich richt op de ervaringen en unieke reacties van mensen op gezondheid, ziekte, kwetsbaarheid of beperkingen. [1]
In Nederland wordt de opleiding tot verpleegkundige sinds lange tijd zowel op mbo- als hbo-niveau aangeboden en is in de praktijk de differentiatie tussen beide groepen niet goed gelukt. De vervolg- opleidingen (zoals de opleiding tot reumaverpleegkundige) leiden op tot gespecialiseerd verpleeg- kundige en zijn zowel toegankelijk voor mbo- als hbo-verpleegkundigen. [3] Vanaf 2020 gaat een nieuw opleidingsstelsel van kracht waarbij het onderscheid tussen mbo- en hbo-verpleegkundigen duidelijker moet worden.
DE INTRODUCTIE VAN DE VERPLEEGKUNDIG SPECIALIST IN NEDERLAND
De ontwikkeling van de VS (aanvankelijk nurse practitioner genoemd) begon in het Universitair Medisch Centrum Groningen. Aldaar had verplegingswetenschapper Petrie Roodbol een discussie met de raad van bestuur over verplegingswetenschap. Het aantal aanmeldingen voor de studie liep terug en zij vond dat er geen goede functies voor afgestudeerden waren. Roodbol had de wens een functie op academisch niveau te creëren waarin hoogopgeleide verpleegkundigen hun vak in de patiëntenzorg konden blijven uitoefenen. Zij ging zich oriënteren in de Verenigde Staten en raakte geïnspireerd om de nurse practitioner te introduceren in Nederland. Zij organiseerde in 1997 een congres met gerenommeerde sprekers, en mensen met beslissingsbevoegdheid als publiek. De toenmalige minister van Volksgezondheid, Els Borst, was enthousiast. Zij was van mening dat de expertise van verpleegkundigen beter benut kon worden. Bovendien was het klimaat gunstig voor uitbreiding van de deskundigheid en bevoegdheden van verpleegkundigen vanwege een artsentekort, de invoering van de Wet BIG en de oplopende wachtlijsten in de zorg. De Hanzehogeschool te Groningen begon als eerste met een ver- pleegkundige masteropleiding en stond daarmee aan de wieg van de huidige MANP-opleiding en de VS-functie. [4-5]
DE VERPLEEGKUNDIG SPECIALISTFUNCTIE EN DE WET BIG
De titel ‘verpleegkundig specialist’ is wettelijk beschermd en voorbehouden aan verpleegkundigen die aan de hierboven omschreven definitie voldoen. De VS staat ingeschreven in het specialistenregister (artikel 14) van de Wet BIG. In 2012 is de zelfstandige bevoegdheid van de VS als experiment gestart, wettelijk ingekaderd door middel van een Algemene Maatregel van Bestuur in het ‘Tijdelijk besluit zelfstandige bevoegdheid verpleegkundig specialisten’. Hierdoor kan de VS sinds 2012 een zelfstandige behandelrelatie aan- gaan met een patiënt en voorbehouden medische handelingen indiceren, uitvoeren en delegeren. Uit de evaluatie van het experiment bleek dat het zelfstandig verrichten van voorbehouden handelingen door VS-en effectief is en dat zorgprocessen waarvan deze handelingen deel uitmaken efficiënter worden ingericht. Dit leidde ertoe dat de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport besloten heeft om de tijdelijke bevoegdheid om te zetten in een definitieve wetswijziging. De ‘Regeling zelfstandige bevoegdheid verpleegkundig specialisten’ die vanaf 1 september 2018 geldt, geeft de VS een zelfstandige bevoegdheid voor het, onder voorwaarden, indiceren, uitvoeren en delegeren van voorbehouden handelingen. Deze voorbehouden handelingen zijn: katheterisatie, defibrillatie, electieve cardioversie, endoscopie, heelkundige handelingen, injecties, puncties en het voorschrijven van geneesmiddelen die uitslui- tend op recept verkrijgbaar zijn. Tevens vallen ver- wijzingen en het regievoerend behandelaarschap onder de bevoegdheden van de VS. [6-9]
HET CURRICULUM VAN DE MANP-OPLEIDING
De MANP-opleiding is een duale (meestal tweejarige) opleiding. Een student wordt in de praktijk gecoacht door een leermeester (VS en/of medisch specialist). Klinisch handelen (medische hoofd- specialismen, klinisch redeneren, lichamelijk onderzoek), kwaliteitszorg en wetenschappelijk onderzoek behoren tot het curriculum. Net zoals de coassistent, arts-assistent in opleiding tot specialist en physician assistant (PA) in opleiding wordt het klinisch handelen van de VioS in de praktijk getoetst. Tevens maakt de VioS opdrach- ten die zowel in de praktijk als op de hogeschool beoordeeld worden, zoals 6-steps-behandelplannen, critical appraisals of a topic, casestudies, zorginnovatieplannen en een afstudeerthesis. Er is geen curriculum specifiek voor VS-en werkzaam in de reumatologie. Het specialisme waarbinnen de VioS werkzaam is moet in de praktijk, door het maken van praktijkopdrachten en door zelfstudie worden eigen gemaakt. Het American College of Rheumatology heeft een curriculum ontwikkeld voor VS-en en PA’s in de reumatologie. Of een dergelijk curriculum zinvol en haalbaar is in Nederland is wellicht iets waarop de VS-en, PA’s en reumatologen zich kunnen beraden. [10] Een eerste aanzet tot het beschrijven van de mogelijk- heden van de VS- en PA-functie in de reumatologie is vastgelegd in het ‘Consensus document taakherschikking in de reumatologie’. [11]
V&VN-VS NETWERK REUMATOLOGIE
De VS-en die werkzaam zijn in de reumatologie zijn verenigd in een netwerk dat deel uitmaakt van de Vereniging Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland – afdeling Verpleegkundig Specialisten (V&VN-VS). Ook zijn zij lid van de V&VN – afdeling Reumatologie en de Nederlandse Health Professionals Reumatologie. Een van de doelen van het VS-netwerk is deskundigheidsbevordering. Jaarlijks vinden er twee netwerkdagen plaats waarop tijd gereserveerd is voor scholing, het uitwisselen van ervaringen en intercollegiale toetsing. Tijdens de scholingen wordt meestal een medisch onderwerp uitgediept maar ook aan de zogenaamde soft skills zoals communicatievaardigheden wordt aandacht besteed. Zo was er in het voorjaar van 2017 een interactieve training georganiseerd, genaamd ‘Grip op je consult en de patiënt tevreden de deur uit’ en was er in het najaar van 2018 een netwerkdag in Nijmegen met een scholing die deels in de snijzaal van de Radboud Universiteit plaatsvond.
DE VERPLEEGKUNDIG SPECIALIST IN DE REUMATOLOGIE
De taken van de VS-en in de reumatologie variëren. Een deel van de VS-en wordt breed ingezet, soms betreft het specifieke deelgebieden zoals zorg voor patiënten met reumatoïde artritis. Er zijn VS-en die nieuwe patiënt consulten uitvoeren, gewrichtspuncties en injecties verrichten, zich bekwaamd hebben in het uitvoeren van echoscopieën, en/of zich richten op de intensieve begeleiding en medebehandeling van patiënten met complexe ziektebeelden. De mogelijkheden zijn talrijk en afhankelijk van de behoefte van het centrum waar de VS werkt en van de achtergrond en competenties van de betreffende VS. De VS-functie staat of valt bij de samenwerking met de reumatoloog en het vertrouwen in elkaar. Duidelijke afspraken over de taken waarbinnen de VS zelfstandig medisch handelt en het vastleggen ervan zijn voorwaarden voor een succesvolle en veilige VS-functie. Uiteraard is het belangrijk dat de VS haar grenzen bewaakt. Die grenzen zijn individueel afhankelijk, net als de competenties. Het streven van het V&VN-VS Netwerk Reumatologie is het beter in kaart hebben van wat iedereen doet en hoe de functie is ingebed in de diverse organisaties.
Onlangs verscheen er in het tijdschrift van V&VN- VS ‘Dé Verpleegkundig Specialist’ een dergelijke inventarisatie van de VS-en en PA’s die werkzaam zijn in de orthopedie. [12]
DE VERPLEEGKUNDIG SPECIALIST ALS UNIEKE ZORGPROFESSIONAL
De VS onderscheidt zich van de gespecialiseerd (reuma)verpleegkundige doordat zij naast excellente kennis, vaardigheden en bevoegdheden in het verpleegkundig domein ook (specialistische) kennis, vaardigheden en bevoegdheden heeft in het medisch domein. De VS werkt in het continuüm van verpleegkundige en medische zorg, synthetiseert deze en biedt de patiënt een integraal zorgaanbod. [1]
In de beginjaren van de VS-functie was volgens Petrie Roodbol, grondlegger van de MANP- opleiding, het combineren van cure en care wel het streven maar had de functie toch vooral een medisch profiel. Dit kwam waarschijnlijk voort uit het zelfstandig mogen indiceren en uitvoeren van voorbehouden handelingen wat nieuw was voor verpleegkundigen. [4] Er waren nog weinig rolmodellen en, bij gebrek aan ervaren VS-en, vulden medisch specialisten de functie van leermeester in. Mogelijk heeft dit de ontwikkeling van het VS-vak op het gebied van de integratie van cure en care in de weg gestaan. Het meer profileren in het verpleegkundig domein en het tonen van verpleegkundig leiderschap zijn uitdagingen voor de VS. Op de werkvloer ruimte hebben om verpleegkundige zorg te integreren in de medische consulten en tijd kunnen besteden aan onderzoek, onderwijs en innovatie zijn van essentieel belang om recht te kunnen doen aan het vak. De meerwaarde van de VS ligt bij uitstek in het combineren van medische en verpleegkundige zorg, een gouden combinatie. Zeker in deze tijd van transitie van de zorg van een medisch naar een integrated care-model en de huidige focus van ‘gezondheid’ op functioneren en participatie.
Aandacht hebben voor de psychosociale context, voor preventie, leefstijlmanagement en het ondersteunen en coachen van patiënten bij hun zelfmanagement zijn voor een VS fundamentele zorgtaken die zij niet over het hoofd kan zien omdat zij, ook tijdens medische consultvoering, haar verpleegkundige bril ophoudt. Tenslotte rest de opmerking dat zorg over inhoud gaat en niet over domeinen, en gelukkig is er eenzelfde richtinggevend perspectief voor die inhoud, zowel voor de VS als voor alle andere zorgverleners: het patiëntenperspectief.
REFERENTIES
- Lambregts J, Grotendorst A. Beroepsprofiel verpleegkundig specialist. Utrecht: Verpleegkundigen & Verzorgenden 2020, 2012.
- https://vsregister.venvn.nl/Over-het-register, geraadpleegd 29-01-2019.
- Beaart-van de Voorde LJJ. Beroepsprofiel verpleegkundige. Addendum Expertisegebied reumaverpleegkundige. Hilversum: Van der Weij drukkerijen BV, 2013.
- Adriaansen M. De toekomst zal heel mooi zijn. TVZ: Verpleegkunde in praktijk en wetenschap 2018;128(5):11-3.
- Roodbol PF. Dwaallichten, struikeltochten, zangsporen en tolwegen: Onderzoek naar taakherschikking tussen verpleging en artsen (proefschrift). Groningen: Rijksuniversiteit Groningen, 2005.
- Bruijn-Geraets DP de, Bessems-Beks MCM, Eijk- Hustings YJL van, Vrijhoef HJM. VoorBIGhouden, eindevaluatie evaluatieonderzoek Art. 36a Wet BIG met betrekking tot de inzet van de verpleeg- kundig specialist en physician assistant. Maastricht: Maastricht UMC+, Patiënt & Zorg, 2015.
- Bruijn-Geraets DP de, Eijk-Hustings YJL van, Castro-van Soerland N, Vrijhoef HJM. VoorBIGhouden 2, eindrapportage Art. 36a Wet BIG met betrekking tot de inzet van de verpleegkundig specialist en physician assistant: endoscopie, electieve cardioversie, defibrillatie. Maastricht: Maastricht UMC+, Patiënt & Zorg, 2016.
- Bruijn-Geraets D de. BIG issues: Evaluation of the effects of granting legal authority to Dutch nurse practitioners and physician assistants to independently perform reserved medical procedures (dissertation). Maastricht: Maastricht University, 2018.
- Regeling van de Minister voor Medische Zorg van 9 juli 2018, kenmerk 1376127-178814-WJZ, houdende de zelfstandige bevoegdheid van verpleegkundig specialisten tot het verrichten van handelingen die zijn voorbehouden aan bepaalde beroepen (Regeling zelfstandige bevoegdheid verpleegkundig specialisten).
- Smith BJ, Bolster MB, Slusher B, Stamatos C, Scott JR, Benheam H, Kazi S, et al. Core curriculum to facilitate the expansion of a rheumatology practice to include nurse practitioners and physician assistants. Arthritis Care & Research 2018;70(5):672-8.
- Nederlandse Vereniging voor Reumatologie & Nederlandse Health Professionals in de Reumatologie. NVR Consensus document taakherschikking, 2018.
- Kremers-van de Hei CALC, Grijzen Y, Kouwen A, Koeter S. Taakherschikking maakt orthopedie beter. Dé Verpleegkundig Specialist 2018;13(3):37-40.
- Kappert JDS, Hoop de IH. Beroepsprofiel verpleegkundig specialist. Utrecht: V&VN, 2019.
CORRESPONDENTIE
Liesbeth J.J. Beaart-van de Voorde, MSc, verpleegkundig specialist
Leids Universitair Medisch Centrum, afdeling Reumatologie, Leiden
Tel.: 071-5263598
E-mail: [email protected]